Vilom Shabd- विलोम शब्द | विपरीतार्थक शब्द 1000+

नमस्कार पाठको आज हम इस अध्याय में विलोम शब्द (Vilom Shabd) के विषय में पढ़ेंगे। यहां इस लेख में विलोम शब्द किसे कहते हैं? विलोम शब्द का अर्थ, विलोम शब्द के उदाहरण तथा 1000+ विलोम शब्द पीडीऍफ़ का संकलन लिया गया है जिसकी सहायता से आप अपनी तैयारी और अच्छे तरीके से कर सकेंगे।

Vilom Shabd- विलोम शब्द | विपरीतार्थक शब्द 1000+

विलोम शब्द का अर्थ

विलोम शब्द का अर्थ है ‘विपरीत’। शब्द भण्डार भाषा की विकसित अवस्था का सूचक होता है।

विलोम शब्द किसे कहते हैं?

विलोम शब्द की परिभाषा –

विलोम शब्द का अर्थ है ‘विपरीत’। शब्द भण्डार भाषा की विकसित अवस्था का सूचक होता है। किसी भाषा में एक प्रकार की स्थिति के लिए एक शब्द विशेष प्रचलित होता है जबकि उससे विपरीत स्थिति का बोध कराने हेतु शब्द विशेष का प्रचलन होता है।

विलोम शब्द कैसे बनाते हैं?

•  विलोम शब्द बनाते समय निम्न बातों का ध्यान रखना चाहिए–

      (i) तत्सम शब्दों के विलोम तत्सम होंगे।

      (ii) तद्भव शब्दों के विलोम तद्भव होंगे।

      (iii) उर्दू शब्दों के विलोम उर्दू भाषा में ही होंगे।

100+ विलोम शब्द के उदाहरण

•  लिंग के आधार पर विलोम शब्द है

राजारानी
स्त्रीपुरुष
नरमादा
मोरमोरनी
गैण्डामादा गैण्डा
तितलीनर तितली
विद्वानविदुषी
कविकवयित्री

20+ विलोम शब्द के उदाहरण

गुण के आधार पर विलोम शब्द है

पतिव्रताकुलटा
आकर्षणविकर्षण
वीरकायर
राजारंक

•  अवस्था के आधार पर विलोम शब्द

राजाप्रजा
आगेपीछे
ऊपरनीचे
दायाँ बायाँ

50+ विलोम शब्द

•  एकाधिक विलोम शब्द

राजा– रंक/रानी/प्रजा

उर्वर ऊसर/बंजर/अनुर्वर

उपसर्ग परसर्ग/प्रत्यय

आदि अनादि/अन्त

राग द्वेष/विराग

आकर्षण विकर्षण/प्रतिकर्षण/अनाकर्षण

सभ्य असभ्य/बर्बर

नश्वर अनश्वर/शाश्वत

•  सटीक (निश्चितविलोम शब्द

धरती – आकाश – पाताल

जीव – निर्जीव – सजीव

नाथ – अनाथ – सनाथ

घोष – अघोष – सघोष

आमिष – निरामिष – सामिष

आधार – निराधार – साधार

आकार – निराकार – साकार

अगम – सुगम – दुर्गम

बोध – अबोध – सुबोध

 राग – विराग – अनुराग

 लोम – विलोम – अनुलोम

 कामी – निष्काम – सकाम

चल – अचल – सचल

•   उपसर्ग

लौकिकअलौकिक
परिहार्यअपरिहार्य
परिग्रहअपरिग्रह
क्षरअक्षर
स्पृश्यअस्पृश्य
हिंसाअहिंसा
नश्वरअनश्वर

•  अन् उपसर्ग– तत्सम अव्यय स्वर के साथ

उदारअनुदार
इच्छाअनिच्छा
औपचारिकअनौपचारिक
आदिअनादि
ऋतअनृत
ऐच्छिकअनैच्छिक
अशनअनशन
अभिज्ञअनभिज्ञ (अन्+अभिज्ञ)

•  अन् उपसर्गतद्भव व्यंजन के साथ

होनीअनहोनी
जानकारअनजान
चाहाअनचाहा
सुनीअनसुनी
देखीअनदेखी
मोलअनमोल

•  ना उपसर्ग (फारसी उपसर्ग)

कामयाबनाकामयाब
पाकनापाक
मुमकिननामुमकिन
बालिगनाबालिग
मुरादनामुराद
पसन्दनापसन्द
समझदारनासमझ
मर्दनामर्द

•  निर् उपसर्ग

दोषीनिर्दोष
अपराधीनिरपराध
रोगीनिरोग
अहंकारीनिरहंकारी
धनीनिर्धन
आकारनिराकार
आधारनिराधार
आमिषनिरामिष

•  निस् उपसर्ग

संकोचीनिस्संकोच
स्वार्थीनिस्स्वार्थ
कामीनिष्काम

•  अप उपसर्ग

उपकारअपकार
यशअपयश
कीर्तिअपकीर्ति
मानअपमान
उपेक्षाअपेक्षा
उत्कर्षअपकर्ष

•  वि उपसर्ग

मतविमत
स्मरणविस्मरण
आकर्षणविकर्षण

•  प्रति उपसर्ग

आघातप्रत्याघात
अर्पणप्रत्यर्पण
अनुकूलप्रतिकूल

•  प्रत्ययों द्वारा विलोम शब्द

लघुगुरु
लघुतागुरुता
लघुत्वगुरुत्व
लघुमानगुरुमान
लघिमागरिमा
लघिष्ठगरिष्ठ
लघुतरगुरुतर
शब्दविलोम
योग्यअयोग्य
यशअपयश
उत्थानपतन
निर्माणध्वंस
आदानप्रदान
आदिअंत
घृणाप्रेम
उर्वरऊसर
स्तुतिनिंदा
शुद्धअशुद्ध
क्रयविक्रय
परोक्षप्रत्यक्ष
उदयअस्त
विस्तृतसंक्षिप्त
कनिष्ठवरिष्ठ
अज्ञविज्ञ
स्थूलसूक्ष्म
स्नेहसिक्तस्नेहरिक्त
आवरणअनावरण
स्थावरजगंम
ह्रस्वदीर्घ
जीवनमरण
जागरणनिद्रा
मोक्षबंधन
गद्यपद्य
उष्णशीत
अपव्ययमितव्यय
आधुनिकप्राचीन
नि:स्वार्थस्वार्थ
संन्यासगृहस्थ
उग्रशांत
उत्तमअधम
प्रवेशनिकास
दूषितस्वच्छ
मौनमुखर
आयातनिर्यात
गुप्तप्रकट
निरामिषसामिष
दुर्लभसुलभ
आस्थाअनास्था
निर्मलमलिन
रोचकनीरस
कर्मठकामचोर
नित्यअनित्य
सुधागरल
अतिवृष्टिअनावृष्टि
सृष्टिप्रलय
योगवियोग
सर्वदायदा-कदा
प्रसन्नखिन्न
वाचालमितभाषी
सामान्यविशेष
बहुज्ञअल्पज्ञ
शोकहर्ष
तरुणवृद्ध
तमप्रकाश
सत्कारतिरस्कार
कृत्रिमप्राकृतिक
विरामगति
सुकरदुष्कर
हास्यरुदन
संक्षेपविस्तार
निशादिवा
असफलसफल
रोगीनिरोगी
सजीवनिर्जीव
खराखोटा
ऐश्वर्यदरिद्रता
प्रहाररक्षा
सदाचारदुराचार
साध्यअसाध्य
आधारनिराधार
मांसाहारीशाकाहारी
एकलसामूहिक
शाश्वतक्षणिक
अल्पायुदीर्घायु
अर्वाचीनप्राचीन
कृतज्ञकृतघ्न
भौतिकआध्यात्मिक
त्यागग्रहण
मुख्यगौण
उपकारअपकार
अधुनातनपुरातन
उज्ज्वलधूमिल
निर्गुणसगुण
उचितअनुचित
करुणनिष्ठुर
लोकपरलोक
प्रेमघृणा
शिष्टअशिष्ट
विधिनिषेध
सुमतिकुमति
अथइति
पराधीनस्वाधीन
इष्टअनिष्ट
प्रत्यक्षपरोक्ष
बद्धमुक्त
प्रशंसकनिन्दक

•  अन्य विलोम शब्द–

शब्दविलोम शब्द
श्रीगणेशइतिश्री
मौनमुखर
निषिद्धविहित
अनिवार्यऐच्छिक
ग्राह्यत्याज्य
ऊर्ध्वअध:
अग्रगामीपश्चगामी
विशेषणविशेष्य
उन्मूलनरोपण
सधवाविधवा
तिरस्कारसत्कार
सदाशयदुराशय
अनुरक्तविरक्त
संधिविग्रह
समासव्यास
सापेक्षनिरपेक्ष
उपसर्गप्रत्यय
इष्टअनिष्ट
अनुलोमविलोम, प्रतिलोम
शकुनअपशकुन
स्थूलसूक्ष्म
अनाथसनाथ
अन्तरंगबहिरंग
अवनतउन्नत
अन्तर्द्वन्द्वबहिर्द्वन्द्व
अन्तर्मुखीबहिर्मुखी
अनुरागविराग
अपेक्षाउपेक्षा
अधमउत्तम
अज्ञविज्ञ, प्रज्ञ
अगमसुगम
अमृतविष
अलभ्यलभ्य
अरुचिरुचि
अनुग्रहविग्रह
अल्पबहु
अतिवृष्टिअनावृष्टि
अवनिअम्बर
अवनतिउन्नति
आर्द्रशुष्क
आशानिराशा
आस्तिकनास्तिक
आगामीविगत
आयव्यय
अन्तआदि
अमावस्यापूर्णिमा
अस्तउदय
अनुरक्तिविरक्ति
अग्निजल
अपमानसम्मान
आलोकअन्धकार
अन्धकारप्रकाश
आविर्भावतिरोभाव
अल्पसंख्यकबहुसंख्यक
आत्मापरमात्मा
आग्रहअनाग्रह
आकर्षणविकर्षण
आद्यअन्त्य
आसक्तअनासक्त
आजादीगुलामी
इहलोकपरलोक
इष्टअनिष्ट
उदारकृपण
उत्कृष्टनिकृष्ट
इच्छाअनिच्छा
उपकारअपकार
उत्कर्षउपकर्ष
उदात्तअनुदात्त
उत्साहनिरुत्साह, अनुत्साह
उत्तमअधम
उपयुक्तअनुपयुक्त
उत्तीर्णअनुत्तीर्ण
उदयाचलअस्ताचल
उत्तरायण्दक्षिणायन
एकतन्त्रबहुतन्त्र
एड़ीचोटी
ऐतिहासिकअनैतिहासिक
उधारनकद
उग्रसौम्य
एकताअनेकता
ऐश्वर्यअनैश्वर्य
एकेश्वरवादबहुदेववाद
कीर्तिअपकीर्ति
कुरूपसुरूप
करुणनिष्ठुर
कायरनिडर
कृत्रिमप्राकृतिक
कर्मण्यअकर्मण्य
कोपकृपा
कठोरकोमल
कृष्णशुक्ल
कृतज्ञकृतघ्न
कनिष्ठज्येष्ठ
कर्मनिष्कर्म, अकर्म
कपटीनिष्कपट
कृपणदाता
खेदप्रसन्नता
गणतन्त्रराजतन्त्र
गुरुलघु
ग्रस्तमुक्त
ग्राह्यत्याज्य
गरलसुधा
गौरवलाघव
गृहस्थसंन्यासी
गतआगत
घातप्रतिघात
चाहअनचाह
चिरंतननश्वर
छाँहधूप
चोरसाधु
छलीनिश्छल
छूतअछूत
जड़चेतन
ज्योतितम
जलस्थल
जीवितमृत
जातीयविजातीय
तापशीत
तमआलोक, ज्योति
तीव्रमन्द
तुच्छमहान
देवदानव
दुर्जनसज्जन
देयअदेय
दीर्घकायकृशकाय
तिमिरप्रकाश
तामसिकसात्विक
तुकान्तअतुकान्त
तरलठोस
दिवारात्रि
दूषितस्वच्छ
दुर्बल, निर्बलसबल
दक्षिणउत्तर
नूतनपुरातन
नश्वरअनश्वर, शाश्वत
निन्दास्तुति
नागरिकग्रामीण
निर्मलमलिन
निरामिषसामिष
निर्लज्जसलज्ज
निर्माणविनाश, ध्वंस
नैसर्गिककृत्रिम, अनैसर्गिक
निष्कामसकाम
निन्द्यवन्द्य
पण्डितमूर्ख
पक्षविपक्ष
प्रारम्भिकअन्तिम
पाश्चात्यपूर्वीय, पौरस्त्य, पौर्वात्य
पूर्ववर्तीपरवर्ती, उत्तरवर्ती
परतन्त्रस्वतन्त्र
परमार्थस्वार्थ
प्रधानगौण
प्राचीननवीन, अर्वाचीन
प्रमुखसामान्य, गौण
पुष्टक्षीण, अपुष्ट
परिश्रमविश्राम
पूर्वउत्तर, पश्चिम
पूर्णताअपूर्णता
बन्धनमुक्ति
बाह्यअभ्यन्तर
बहिरंगअन्तरंग
बाढ़सूखा
भूतभविष्य
भोगीयोगी
बर्बरसभ्य
भौतिकआध्यात्मिक
मूकवाचाल, मुखर
मृदुलकठोर
मुखप्रतिमुख
मानवदानव
मिलनविरह
योगवियोग
रक्षकभक्षक
रतविरत
रागीविरागी
रचनाध्वंस
रिक्त, अपूर्णपूर्ण
लघुगुरु
लौकिकअलौकिक
लिप्तनिर्लिप्त, अलिप्त
विवादनिर्विवाद
विशिष्टसाधारण, सामान्य
विस्तृतसंक्षिप्त
विशेषसामान्य
वसन्तपतझड़
बहिष्कारस्वीकार, अंगीकार
वृद्धिह्रास
विमुखसम्मुख, उन्मुख
वैतनिकअवैतनिक
विशालकायक्षीणकाय, लघुकाय
व्यस्तअव्यस्त
व्यावहारिकअव्यावहारिक
विपत्तिसम्पत्ति
वृष्टिअनावृष्टि
वक्रऋजु
विरहमिलन
समविषम
सजीवनिर्जीव
सफलविफल, असफल
सरलकठिन
सजलनिर्जल
स्वजातिविजाति
सार्थकनिरर्थक
सकर्मनिष्कर्म
सुकर्मकुकर्म, दुष्कर्म
सगुणनिर्गुण
सबलदुर्बल, अबल
सहयोगीप्रतियोगी
स्वतन्त्रतापरतन्त्रता
संयोगवियोग
सकामनिष्काम
साकारनिराकार
सुगन्धदुर्गन्ध
सुपथकुपथ
स्तुतिनिन्दा
स्मरणविस्मरण
सशंकनिशंक
सन्तोषअसन्तोष
सुधागरल, विष, हलाहल
संन्यासीगृहस्थ
स्वधर्मपरधर्म
समष्टिव्यष्टि
साक्षरनिरक्षर
समूलनिर्मूल
सत्कर्मदुष्कर्म
सुमतिकुमति
संकीर्णविस्तीर्ण
सदाशयदुराशय
सुकृतिकुकृति, दुष्कृति
स्वल्पायुचिरायु
सुसंगतिकुसंगति
सुपरिणामदुष्परिणाम
सौभाग्यदुर्भाग्य
सौम्यउग्र
सुगमदुर्गम
स्थूलसूक्ष्म
स्वामीसेवक
सृष्टिप्रलय
स्थिरचंचल, अस्थिर
सबाधनिर्बाध
स्वार्थनिःस्वार्थ, परमार्थ
सत्कारतिरस्कार
सापेक्षनिरपेक्ष
सक्षमअक्षम
सादरनिरादर
संकोचअसंकोच
सभ्यअसभ्य, बर्बर
सुदूरसन्निकट
सभयनिर्भय, अभय
स्तुत्यनिन्द्य
शीतउष्ण
श्वेतश्याम
शासकशासित
शयनजागरण
शोषकपोषक
श्लीलअश्लील
शान्तिअशान्ति
शत्रुमित्र
श्यामागौरी
हस्वदीर्घ
हर्षविषाद, शोक
हिंसाअहिंसा
क्षरअक्षर
क्षणिकशाश्वत
क्षम्यअक्षम्य
अभिज्ञअनभिज्ञ
अर्थअनर्थ
अघोषसघोष (घोष)
अग्रजअनुज
अनंतअंत
अनाहूतआहूत
अरुचिसुरुचि
अवशेषनिःशेष
अकर्मकसकर्मक
अनुनासिकनिरनुनासिक
अल्पप्राणमहाप्राण
अर्पणग्रहण
अतिथिआतिथेय
असूयाअनसूया
आकाशपाताल
आर्ष (वैदिक)अनार्ष
आवृतअनावृत
आग्रहदुराग्रह
आविर्भावतिरोभाव
आविर्भूततिरोभूत
आरूढ़अनारूढ़

Vilom Shabd से सबंधित अन्य लेख

संज्ञाकारक
सर्वनामवाक्य विचार
विशेषणवाच्य
क्रियाकाल
शब्दअविकारी शब्द
क्रिया विशेषणमुहावरे
संधिलोकोक्तियाँ
लिंगवर्ण विचार
वचनविराम चिन्ह
समासवाक्यांश के लिए एक शब्द
उपसर्गपारिभाषिक शब्दावली
प्रत्ययकारक चिन्ह
अनेकार्थी शब्दविलोम शब्द
तत्सम शब्दतद्भव शब्द
एकार्थक शब्दअन्य सभी लेख
प्रश्न उत्तर
आकाश का विलोम शब्दपाताल
जीवन का विलोम शब्दमरण
उपकार का विलोम शब्दपरोपकार
सुंदर का विलोम शब्दकुरूप
उन्नति का विलोम शब्दअवन्नति
राजा का विलोम शब्दरंक
गुण का विलोम शब्दअवगुण
आदि का विलोम शब्दअंत
प्राचीन का विलोम शब्दनविन
प्रशंसा का विलोम शब्दनिरादर
अर्थ का विलोम शब्दअनर्थ
वीर का विलोम शब्दकायर
इच्छा का विलोम शब्दअनिच्छा
आय का विलोम शब्दव्यय
अंधकार का विलोम शब्दउजाला
उदार का विलोम शब्दअनुदार
अनुज का विलोम शब्दअग्रज
उत्थान का विलोम शब्दअवतं
यश का विलोम शब्दअपयश
आदर का विलोम शब्दअनादर

Faq

अमृत का विलोम शब्द

विष

स्वतंत्र का विलोम शब्द

परतंत्र

उदय का विलोम शब्द

अस्त

कृतज्ञ का विलोम शब्द

कृतज्ञ

मित्र का विलोम शब्द

दुश्मन

विलोम शब्द किसे कहते हैं

विलोम शब्द का अर्थ है ‘विपरीत’। शब्द भण्डार भाषा की विकसित अवस्था का सूचक होता है। किसी भाषा में एक प्रकार की स्थिति के लिए एक शब्द विशेष प्रचलित होता है जबकि उससे विपरीत स्थिति का बोध कराने हेतु शब्द विशेष का प्रचलन होता है।

महान का विलोम शब्द

दुर्जन

आशा का विलोम शब्द

निराशा

कायर का विलोम शब्द

वीर

प्रसन्न का विलोम शब्द

दुखी

सज्जन का विलोम शब्द

दुर्जन

धरती का विलोम शब्द

अम्बर

अंत का विलोम शब्द

शुरू


Video Class

Leave a Comment